Το θέατρο είναι εισβολή στη ζωή

Η αντίληψη που έχουμε για το θέατρο ως θεατές αλλά και από την πλευρά των συμμετεχόντων σε αυτό, είναι κατά την κρίση μου εντελώς παρωχημένη. Οι έννοιες «παλαιό» και «νέο» θέατρο, αποτελούν μια υποκειμενική πραγματικότητα που εξαρτάται από τον βαθμό γνώσης ενός εκάστου πάνω στην τεράστια διαχρονία ύπαρξής του. Για μερικούς από τους υπηρέτες του θεάτρου, η αντιδιαστολή αυτών των εννοιών εξαντλείται σε σκηνοθετικές ερμηνείες που έχουν απόσταση ενός αιώνα. 

Θα ήθελα να γράψω ένα απόσπασμα σε αυτό το χώρο από ένα βιβλίο που πήρα ξανά στα χέρια μου για να αποσαφηνίσω μέσα μου ορισμένα πράγματα που αφορούν το θέατρο. Κρίνω ότι έχουν να δώσουν ερεθίσματα αυτές οι λίγες σειρές σε όποιον θελήσει να ψάξει περισσότερο τη γνώση του και να την αφήσει να χαθεί μέσα στο «καινούργιο» του παρελθόντος. 

Είναι λοιπόν ένα ενδιαφέρον βιβλίο, που πραγματεύεται την χαμένη μυσταγωγική αξία του θεάτρου, σε γραφή του Εδουάρδου Συρέ (Edouard Schure) με τίτλο « Η γένεση της Τραγωδίας και τα Ελευσίνεια Μυστήρια», εκδόσεις Αναγνωστίδου 1944. 

Εξετάζει το χορό στις αρχαίες Ινδίες και το ηρωϊκό ειδύλλιο της Σακουντάλα, για να καταλήξει στην άβυσσο που χωρίζει το Ινδικό θέατρο από την Ελληνική τραγωδία. Αξιόλογη αναφορά γίνεται σε αυτό το πόνημα στον Αισχύλο δίνοντας στοιχεία από την παιδική ηλικία μέχρι τον θάνατό του, όπως και στον Σοφοκλή, κάνοντας ειδικώτερα μνεία στην αινιγματική ιστορία του Οιδίπου Τυράννου του. Τέλος φτάνει η μελέτη του βιβλίου στην οικογένεια των Ευμολπιδών που υπηρέτησαν το δράμα των Ελευσινίων Μυστηρίων στην διαχρονία ύπαρξής του, ψηλαφώντας τους μύθους της Δήμητρας και της Περσεφόνης μέσα από την ιστορία της αρχαίας λαογραφίας. Ως επίλογος, απασχολεί τον συγγραφέα η σύνδεση της Προμηθεϊκής και της Ελευσίνιας ιδέας.

Ο συγγραφέας αφήνει ως χαρακτηριστικό ορισμό του θεάτρου στην διαχρονία της ιστορίας του, την έκφραση "εισβολή στη ζωή, και εξέλιξη προς το ιδεατό".  Ίσως αξίζει να ψάξουμε σήμερα αν ισχύει κάτι ανάλογο ή από τι άλλο έχει αντικατασταθεί η εννοιοδότηση της τέχνης αυτής.
Οφείλουμε να μη φοβόμαστε τα σαπισμένα μέλη του πολιτισμού μας, όσο και αν είναι όζοντα...
Δεν σιχαινόμαστε ποτέ σαν θέλουμε να θεραπεύσουμε το σεσηπός κομμάτι της σκέψη μας.

Κ.Ζ

  

Εισαγωγικό κεφάλαιο

Ας αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα από κοντά… 

Μου φαίνεται πως υπάρχει ένας αποτελεσματικός τρόπος ν’ αντιμετωπισθή η πιθανή μελλοντική αποκατάσταση του ιδεαλιστικού «Θεάτρου». Αυτός συνίσταται στην κατανόηση των συνθηκών της ύπαρξης του θεάτρου της ψυχής και του μυσταγωγικού δράματος, με τη μελέτη των εποχών της άνθισής του στη ροή των αιώνων, και την διαπίστωση των αιτίων των διαδοχικών περιόδων της ακμής του.
Αυτός είναι αναμφισβήτητα ένας ταπεινός τρόπος αλλά όχι άχρηστος, για την παρασκευή της μελλοντικής ανόδου και τη διευκόλυνση της συγκρότησής του σε μια γενηά πιο ευτυχισμένη από τη δική μας, που θα έχει τη χαρά της πραγματοποίησης του δημιουργού ρήματος των ποιητών της, όπως και με την πλαστική ομορφιά και την μελωδική φωνή των ερμηνευτών τους;
Αυτός είναι ο σκοπός μας, ας τον εξετάσουμε: 

Οι μεγάλες εποχές του θεάτρου της ψυχής υπήρξαν σπάνιες κι’ αυτό για πολλούς λόγους. Γιατί προϋποθέτουν μια συγκέντρωση των δυνάμεων, και μια εξαιρετική συμβολή των ευνοϊκών περιστάσεων που δύσκολα συγκεντρώνονται.
Μπορούμε να πούμε, πως όταν το θέατρο εκπληρώνει την αποστολή του, είναι η σύνθεση όλων των τεχνών και η πεμπτουσία ενός πολιτισμού.
Αλλά ως τώρα η ένδοξες αυτές εποχές δεν εμφανίστηκαν παρά χωρισμένες μεταξύ τους από μακρούς αιώνες. Αυτές είναι οάσεις στην έρημο, νησιά χαμένα στον ωκεανό. Φθάνουν από τις αρχαίες Ινδίες και την αρχαία Ελλάδα διαμέσου του Ελληνισμού, του Χριστιανισμού και της αναγέννησης, ως το σύγχρονο χάος μέσα στο οποίο αγωνιζόμαστε. 

Θα δούμε πως στις διάφορες και πάντα νέες εκδηλώσεις του, το θέατρο της ψυχής και το όργανό του, το μυσταγωγικό δράμα, είναι υποταγμένα σε αμετάβλητους νόμους, που καθορίζουν τη γέννηση τους και την κατάπτωσή τους…
Η εξαφάνιση ενός και μόνου από τους όρους αυτούς οδηγεί αναπόφευκτα στην παρακμή του δράματος και στην πτώση του θεσμού. Οι όροι αυτοί αναπαράγονται και οι νόμοι μπαίναν σε λειτουργία, σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλα τα έθνη, κάθε φορά που το ιδεαλιστικό θέατρο ξαναφαίνεται στην ιστορία, ύστερα από μακρά διαλείμματα αποτελμάτωσης. 

Δεν θα διατυπώσουμε τους νόμους παρά στο τέλος της μελέτης αυτής, αλλά υπάρχει παράλληλα ένας ανώτερος νόμος που αγκαλιάζει όλη την εξέλιξη της θεατρικής και δραματικής τέχνης, στην περίοδο των τριών χιλιάδων χρόνων που κύλησαν.
Όταν αγκαλιάζουμε με μια ματιά την ιστορία του θεάτρου, από τις αρχές του στις Ινδίες, με τον ιερό χορό, και όταν την ακολουθούμε στις εναλλαγές των διαφόρων φάσεων της Αθηναϊκής τραγωδίας ως το θέατρο του Σαίξπηρ, τον οποίο μπορούμε να ονομάσουμε πατέρα του νεώτερου θεάτρου, η ιστορία αυτή μοιάζει με μια γοργή κάθοδο από τις κορυφές του ονείρου και ενός ξεχωριστού ιδεώδους στις βαθειές αβύσσους της πραγματικότητας και της ζωής.
Παρακολουθήστε κατόπιν τις περιπέτειες της δραματικής τέχνης, ανάμεσα στις πολλαπλές απόπειρες του κλασσικού Γαλλικού θεάτρου στον XVII αιώνα και του ρωμαντικού θεάτρου στον XIX, ως τον Φάουστ του Γκαίτε και το έργου του Ριχάρδου Βάγνερ και θα δήτε πως το δεύτερο αυτό μέρος της ιστορίας του θεάτρου μοιάζει με επάνοδο προς τα ύψη του ιδεατού και προς τον χαμένο ουρανό, εξόρμηση όχι λιγώτερο τρομακτική, και πολύ πιο δύσκολη από το κατρακύλισμα στην άβυσσο. Γιατί μας οδηγεί από ένα λαβύρινθο κορφές και γκρεμνούς σε ύψη όπου με ίλιγγο βλέπουμε μια καινούργια όψη της γής, σε μια επανάκτηση του χαμένου ουρανού, σε πλατύτερον ορίζοντα. 

Εισβολή στη ζωή - εξέλιξη προς το ιδεατό – να με δυο λόγια όλη η ιστορία του θεάτρου.
Το ταξίδι αυτό θα επιδιώξουμε να το κάμουμε στη μελέτη αυτή, με σύντομους σταθμού και με μεγάλα άλματα. Θα προσπαθήσουμε σήμερα να πάρουμε περιληπτικά μια ιδέα για το τι ήταν το θέατρο, στην αρχή στους Άρειους και θα σταθούμε στην κυοφορία του από τη μυστηριακή τέχνη των ιερών χορών.

Υ.Γ
Από σεβασμό στην γραφή κράτησα γραμματικούς  τύπους του βιβλίου, που σήμερα δεν χρησιμοποιούνται αλλά δεν χρησιμοποίησα τα πνεύματα και τους τόνους λόγω αδυναμίας πληκτρολόγησής τους. Ίσως κάποτε καταφέρω να γράφω και στον υπολογιστή όπως στα χειρόγραφά μου.